E DIS QUE NON COÑECEDES O PIYAYO...??

EL PIYAYO.-

De entre os recordos da miña nenez, rescato a imaxe do meu pai diante de aquel magnetofón de forma de libro con dúas bobinas entre as que se enrrollaba a cinta na que quedaba gravada a voz, e o micrófono tan so a un palmo da súa boca recitando aquel poema do Piyayo, do poeta Jose Carlos de Luna.

  ¿Tú conoces al "Piyayo",
un viejecillo renegro, reseco y chicuelo;
la mirada de gallo
pendenciero
y hocico de raposo
tiñoso…
que pide limosna por "tangos"
y maldice cantando "fandangos"
gangosos?

¡A chufla lo toma la gente
y a mi me da pena
y me causa un respeto imponente!

Ata a su cuerpo una guitarra,
Que chilla como una corneja
Y zumba como una chicharra
Y tiene arrumacos de vieja
Pelleja.
Yo le he visto cantando,
Babeando
De rabia y de vino,
Bailando
Con saltos felinos
Tocando a zarpazos,.
Los acordes de un viejo"tangazo"
Y, a sus contorsiones de ardilla,
Hace son con la sucia calderilla.

¡a chufla lo toma la gente
y a mi me da pena
y me causa un respeto imponente!

Es su extraño arte
su cepo y su cruz,
su vida y su luz,
su tabaco y su aguardientillo…
y su pan y el de sus nietecillos:
"churumbeles" con greñas de alambre
y panzas de sapos.
Que aullan de hambre
Tiritando bajo los harapos;
Sin madre que lave su roña;
Sin padre que "afane"

Porque pena una muerte en santoña;
Sin mas sombra que la del abuelo…
¡poca sombra, porque es tan chicuelo;
en el altozano
tiene un cuchitril
¡a las vigas alcanza la mano;
y por lumbre y por luz, un candil.
Vacia sus alforjas
Que son sus bolsillos,
Bostezando los siete chiquillos,
Se agrupan riendo.
Y entre carantoñas les va repartiendo
Pan y pescao frito,
Con la parsimonia de un antiguo rito:
¡chavales!
¡pan de flor de harina!
Mascarlo despasio.
Mejo pan no se come en palasio.
Y este pescaito, ¿no es na?
¡sacao uno a uno del fondo del mí!
¡gloria pura él!
Las espinas se comen tamié,
Que to es alimento…

Asi….despasito.
¡no llores, Manuela!
Tu no pués, porque no tiés muelas.
¡es tan chiquitita
mi niña bonita!..
así, despasito.
Muy remascaito,
Migaja a migaja, que dure,
Le van dando fin
A los cinco reales que costo el festín.
Luego entre guiñapos durmiendo,
Por matar el frío, muy apiñaditos.
La Virgen María contempla al "Piyayo"
Riendo
Y hay un Angel rubio que besa la frente
De cada gitano chiquito.

¡A chufla lo toma la gente!…
¡A mi me da pena
y me causa un respeto imponente!

Pero quen foi o personaxe daquel poema, o famoso Piyayo?.

 Rafael Flores Nieto coñecido como El Piyayo, veu o mundo en Málaga," la bella,  tierra de la morería con  sus dos mil quinientas tabernas y una sola libreria" , segundo conta a letra da copliña popular , o dia un de Maio do ano 1855, no populoso barrio, xa desaparecido do "El Perchel", preto do río Guadalmedina, entre labirintos de calexas, rúas empedradas en mexos de gato e  o típico cheiro de bacallau rancio e coliflor cocida en pucheiros de cobre con cu cheo de remaches, escaleiras de madeira, patio de comadres, fame e miseria e sombras e escuridade, e xogos de nenos e grandes.

 Foi un  celebre cantaor e guitarrista flamenco de orixe Xitano e moi  popular na fermosa cidade da Alcazaba que  pasou os seus días entre a súa vocación pola musica e as vendas  como ambulante de quincaya e outras cacharreira , e abandonounos para sempre un 25 de novembro no ano 1940, os 85 anos de idade ,ao parecer por mor da arterioscleroses, que levouno definitivamente a tumba .Un artista que, ademais entrou por dereito propio na historia do cante flamenco como creador do que algúns espertos e entendidos chaman "tangos de Málaga".

Daquela Málaga do Piyayo, xa nada ou moi pouco queda, salvo a historia, os versos dos poetas, as crónicas dos xornais conservadas nas hemerotecas e algunha que outra construción  como a coñecida imaxe do Cristo dos Xitanos, do escultor Juan Vargas.

Pero sen dubida a impronta desta vea artística marcou a moitos dos nacidos entre as escuras rúas e vellas casas do citado Perchel como o mesmo Piyayo, que rebulían de vida a ledicia, palmas por solea e lamentos de guitarras nas festas das Cruces de Maio, entre arrecendo de viznagas e jazmines, e requiebros e segredos de namorados apostados as sombras  dos patios e reixas de ferro, nun quero pero non podo de escándalos e moralina barata que tanto mandaba no costume e moral estricta da sociedade daquel entón, na que todo era pecado e case que todo estaba prohibido. 

Durante os seus anos mozos, obrigado a cumprir o servizo militar, embarcou rumbo a illa, colonia aínda Española, de Cuba, onde tivo a mala sorte de ter que combater na famosa guerra  contra os americanos, despois da coñecida artimaña do afundimento do mercante Maine que deu lugar a declaración de guerra por parte dos Amarícanos, ansiosos por desaloxarnos da illa.

No hai datos fiables salvo algunha letra das súas copliñas de que padecera prisión durante algún tempo ata que foi liberado polas autoridades americanas xa vencedores do conflito armado que eles mesmos tiñan provocado, e regresou a súa añorada Málaga, a que xa nunca mais ía abandonar.

De regreso a súa cidade natal, se lle podía escoitar e ver polos cafés e tabernas como o do pasaxe de Chinitas, que anos mais tarde habería de inmortalizar Federico Garcia Lorca, dos baixos fondos e barrios populosos de Málaga e o seu porto, guitarra en ristre entoando as súas coplas con ese típico son guajiro posiblemente aprendido dos Cubanos, a cambio dun vaso de viño, e unhas moedas coas que ir tirando con dignidade na vida e na arte.   

Segundo consta no rexistro civil, o Piyayo, chegou a contraer matrimonio aínda que ao parecer pouco durou aquela unión coa Chunga, xitana coma el que pasaba o tempo vendendo roupa,cintas de cores e refaixos e que o abandonou en pos de mellores oportunidades, polo que aquel algún tempo mais tarde uniu o seu destino, ao doutra xitana de alcume La Hampona, malagueña coma el, do Rincón de la Vitoria, naquela época pequena vila de pescadores, nos que o chopo e o arrastre da sardiña eran o único medio honrado de gañarse a vida, nunha sociedade de señoritos e hampones, na que a economía baseábase no comercio  de produtos chegados de ultramar "ultramarinos",e  o traballo e labores do campo; a aceituna, e a produtos típicos dos cortijos da serranía e montes de Málaga.   

Ata aquí o que puiden coñecer por datos biográficos contrastados e coñecidos da historia deste Malagueño, o malo de ler a súa historia e contrastar co poema e que o Pipayo do que fala o autor e poeta Jose Carlos Luna e que tanto emocionaba o meu pai cando o recitaba de corrido e de memoria, sen titubeos nin lagoas, ante aquela gravadora, en cuxa cinta aínda hoxe permanece atrapado, deixándonos  os rapaces, nos os nenos, cos ollos de par en par,   é que este se permitiu unha serie de digamos "Licencias de autor", que francamente dan unha imaxe totalmente distorsionada e falsa do cantaor.  

Así resulta que o Piyayo, nunca viviu no Altozano, nin puido ter netos, xa que non tivo fillo ningún. Tampouco o seu aspecto físico corresponde co que o poeta describe no poema, que nin foi borrachiño, nin provocou a chufla e broma da xente, que moi ao contrario respectaba a súa arte e o consideraba un bo cantaor de flamenco cun estilo propio.

De calquera xeito, e sexa coma sexa, o poema resulta ben fermoso entrañable, e porque non aínda que non correspondera co autentico Piyayo, sen dubida que se buscamos na historia de Málaga, sen ter que rebuscar moito, atoparemos mais de un xitano, coa súa guitarra, da que puidera sacar a inspiración o poeta malagueño, provocando o noso agarimo mais entrañable e cheo de saudado por un tempo e unha forma de vida que non foi nin mellor nin peor, tan so diferente da actual, e que nunca mais vai regresar.

Angel Utrera.

.